Rtęć to jedna z najbardziej niebezpiecznych substancji, która zanieczyszcza środowisko naturalne i jest toksyczna dla wszystkich organizmów żywych. Jednocześnie nie odgrywa żadnej roli biologicznej. Ze względu na specyfikę tego metalu, występuje w różnych formach, cechuje się dużą lotnością i ruchliwością w środowisku. W dalszej części tego wpisu wyjaśniamy, dlaczego rtęć jest tak niebezpieczna i jakie są naturalne oraz antropogeniczne źródła jej emisji.
Poziom toksyczności rtęci i jej związków zależy przede wszystkim od formy, w jakiej występuje, np. rtęć elementarna, nieorganiczne lub organiczne związki rtęci. Znaczenie mają także drogi wniknięcia do organizmu, dawka czy czas ekspozycji. Organiczne związki metylortęciowe, najbardziej niebezpieczne dla człowieka, mogą prowadzić nawet do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Rtęć uwolnienia do środowiska naturalnego może pozostawać w nim i przemieszczać się pomiędzy powietrzem, wodą, osadami, glebą i organizmami żywymi. Ze względu na dużą lotność może szybko przemieszczać się na duże odległości. Co więcej, nie ulega biodegradacji, więc przez długi czas utrzymuje się w środowisku, skąd może przedostawać się także do organizmu ludzkiego. Jest to więc bardzo niebezpieczna substancja. W przypadku podejrzenia występowania jej na danym obszarze konieczne może być ciągły monitoring rtęci w emisji.
Rtęć w środowisku naturalnym występuje przede wszystkim w łupkach węglowych i łupkach bitumicznych oraz zasadowych skałach krystalicznych, w glebach gliniastych i torfowych. Stanowi też zanieczyszczenie paliw kopalnych. Do emisji naturalnej dochodzi w wyniku wyziewów wulkanicznych i podwodnych.
Związki rtęci pochodzące z naturalnych źródeł cechują się zróżnicowanymi właściwościami chemicznymi i fizycznymi. Uczestniczą w różnych cyklach obiegu przyrodniczego. Ze względu na bardzo specyficzne zachowanie rtęci w środowisku, trudne jest jednoznaczne określenie ekologicznych i zdrowotnych skutków zanieczyszczenia rtęcią pochodzącą z naturalnych źródeł emisji.
Antropogeniczne źródła emisji rtęci są zdecydowanie bardziej niebezpieczne niż naturalne. Wiążą się przede wszystkim z gospodarczą działalnością człowieka. Powiększają pulę rtęci krążącą naturalnie w środowisku, bardzo często do wyjątkowo niebezpiecznego poziomu, dlatego też istotne jest stałe monitorowanie i kontrolowanie akumulowania się tego metalu w faunie, florze, a także w organizmie człowieka.
Emisja rtęci do atmosfery wzrosła wraz z rozwojem przemysłu. Jest to wynik przede wszystkim spalania paliw kopalnych i odpadów komunalnych, produkcji cementu, hutnictwa itp. Istotne znaczenie ma też produkcja w procesach przemysłowych, w których wykorzystuje się rtęć i jej związki. Warto też podkreślić, że nie bez znaczenia są też paleniska domowe, które również zaliczane są do antropogenicznych źródeł emisji rtęci.